Хэний буруугаар Өвөр Монгол Хятадын мэдэлд очсон бэ?

Түүхэн ой санамж гэдэг бол ааштай зүйл. Илэрхий байх ёстой үнэн санаатайгаар гуйвуулагдаж, дахин бичигдэж, домгоор халхлагддаг. Ийм нэгэн домог бол Зөвлөлт Холбоот Улс, тэр дундаа Сталин Өвөр Монголоо “урван” Хятадын мэдэлд үлдээсэн гэх яриа. Энэ бол үнэнд нийцэхгүй, уламжлалт анти-зөвлөлт, өргөн утгаараа анти-орос үзэл дээр суурилсан худал үг юм.

Бодит байдал — огт өөр.

АНУ аль 1913, 1922 онуудад Монголыг Хятадын “салшгүй нэг хэсэг” хэмээн анх албан ёсоор хүлээн зөвшөөрсөн. Энэ нь Ялтын бага хурал болоогүй, Зөвлөлтийн стратеги бүс нутагт бүрэн бүрэлдээгүй байхад тохиосон үйл явдал юм. Америкчууд Евразийг өөрсдийн “зохион байгуулалтын” зарчмаар эмхлэх ёстой бүс нутаг хэмээн тэр үед л үзэж эхэлсэн. Энэ нь тухайн орны ард түмний бодит түүх, соёл, шашны үнэт зүйлсийг үл хайхран хийсэн алхам байлаа.
1945 оны наймдугаар сард Сталин Чан Кайши-тэй хэлэлцээр хийх үеэрээ Өвөр Монголыг багтаасан өргөн хүрээний автономит бүс байгуулах боломжийг дэвшүүлсэн.

Гэвч Америкчууд тэр дор нь оролцож эхэлсэн.

АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Жэймс Бирнс 8-р сарын 11-нд Москвад мэдэгдэл хүргүүлж: Хэрэв ЗХУ Өвөр Монголын асуудлыг хөндвөл АНУ үүний эсрэг албан ёсоор байр сууриа илэрхийлнэ, уг асуудал ямар ч нөхцөлд хэлэлцэх сэдэв биш гэж мэдэгдсэн.

Тухайн үед АНУ аль хэдийн атомын зэвсэгтэй болж, өөрийн хүчийг тулган шаардах цаг ирснийг мэдэрсэн. Тэд энэхүү нөхцөл байдлыг ашиглан, ямар ч ёс суртахуун, соёлын холбоогүй энэ бүс нутагт хил тогтоож, Хятадын хяналтыг баталгаажуулсан. Тэд Монголын иргэншлийн нэг хэсэг болсон нутгийг харь гүрний мэдэлд өгсөн.

Энд нэг чухал утга оршино.

Олон улсын харилцааны дүрэм “объектив”, шийдвэрүүдийг “реалистууд”, “дипломатчид” гаргасан гэх ойлголт — хуурмаг юм. “Реализм” хэмээх үгийн ард хүчний тооцоо, “дипломат” нэрийн дор цөмийн сүрдүүлэг байсан. Зөвхөн Оросын иргэншил л тухайн цаг үед шударга ёсыг хамгаалж, Дорнодын бага ард түмнүүдэд дуу хоолой өгөхийг оролдсон.

Үүнийг бид мартаж болохгүй. Зүгээр нэг өнгөрсөнд харамсан дурсахын тулд биш — харин үнэнийг сэргээхийн тулд. Учир нь өнгөрсөн түүхийн үнэ үнэн өнөөдрийн бидэнд хүч өгдөг. Бас өнөөдөр ч биднийг “дэлхийн дэг журамд” сургахыг хүсдэг хүмүүсийг үнэн нүдээр харах боломж олгодог.